Lesmateriaal bij Ifigeneia in Aulis van Euripides

In oktober 2002 en november 2008 bezocht het Dominicus College een uitvoering van Euripides' tragedie Ifigeneia in Aulis (resp. gespeeld door Aluin en Toneelgroep Amsterdam). Hieronder staat het materiaal dat in de lessen KCV gebruikt is om het bezoek aan de voorstelling voor te bereiden en te verwerken.

 

[Tekst tussen [ ] = opmerkingen voor de docent]

 

A. De verhaalstof

Lees het verhaal over de Trojaanse oorlog in het algemeen en het offer van Ifigeneia in het bijzonder door op p.13-19 van Forum.

[Zeker als de leerlingen Grieks hebben gehad uit Pallas 1 is het goed mogelijk om het verhaal klassikaal en vragenderwijs op te halen.]

[0,5 slu]

 

B. Je eigen versie van het toneelstuk

De tragedie die we gaan lezen en zien, bestaat, net als de meeste Griekse tragedies, uit 6 stukken: een proloog, 4 aktes en een epiloog. Hoe zou jij het verhaal van Ifigeneia op het toneel brengen? Wat gebeurt er in elk van de 6 onderdelen? Maak hiervan een overzicht in je schrift.

[0,5 slu]

 

C. Inleiding over het verschijnsel tragedie in Forum

Lees Forum hoofdstuk 2: Klassiek toneel onderdeel 1 (p. 31-42) en beantwoord de volgende verwerkingsvragen. De volgorde van de vragen komt in grote lijnen overeen met het verloop van de tekst.

1.       Op grond waarvan zouden geleerden denken dat de mannen op afb. 2.2 een dithhyrambe opvoeren?

2.       Waar komt de term ‘’tragedie’’ vermoedelijk vandaan?

3.       In welk opzicht stelde men bij antiek toneel andere eisen aan de acteurs dan tegenwoordig?

4.       Hoeveel toneelstukken zijn er tijdens de levens van de grote drie tragedieschrijvers totaal op de Grote Dionysia in première gegaan (eventuele onderbrekingen door oorlogen e.d. niet meegerekend)? Hoeveel daarvan waren tragedies? Hoeveel daarvan kunnen wij nu nog lezen?

5.       Schrijf bij iedere letter van afb. 2.6 de naam van het betreffende onderdeel en de functie die het vervult.

6.       Welke drie manieren hadden oud-Griekse theatermakers om gruwelijkheden te ‘brengen’?

7.       Schrijf onder elkaar welke vaste vorm-onderdelen achtereenvolgens aan bod komen bij een tragedie die vijf bedrijven telt.

8.       Waardoor is de ellende die in de tragedies van Aischylos te zien is vaak ontstaan?

9.       Hoeveel doden zijn er aan het eind van de Antigone van Sofokles?

10.   Wat wordt er bedoeld met de ‘eeuwige wetten’ uit de laatste alinea van het fragment uit Antigone?

11.   Hoe is te verklaren dat Euripides in zijn tijd de naam had een vrouwenhater te zijn? (denkvraag!)

12.   Zeg in je eigen woorden wat peripetie inhoudt.

13.   Wie is in het verhaal over Ifigeneia het meest geschikt als hoofdpersoon volgens de eisen die Aristoteles aan een hoofdpersoon stelde? (Dit hoeft niet perse Ifigeneia zelf te zijn)

14.   Noem drie verschillen tussen een toneelopvoering in de klassieke tijd en de situatie in Epidauros die in 1.1 geschetst wordt. De verschillen die in de laatste alinea van 1.1 genoemd worden, tellen niet.

[1 slu maken, 1 slu bespreken]

 

C. Inleiding over het verschijnsel tragedie in Synopsis

Lees Synopsis hoofdstuk 4: Het Atheense toneel, t/m paragraaf 7 en zoek daarbij minimaal tien verschillen tussen de theaterpraktijk van toen en van tegenwoordig.

 

D. Een tweede versie

Schrijf nu een nieuwe samenvatting van de tragedie Ifigeneia zoals Euripides hem geschreven zou kunnen hebben, waarbij je je houdt aan de volgende voorschriften die in het hoofdstuk aan de orde zijn geweest:

1.            Nog steeds verdeling in 6 stukken (waarvan we nu weten dat ze proloog, peisoden en exodos heten; met de onderdelen voor het koor hoef je je niet bezig te houden)

2.            De eenheid van plaats en van tijd.

3.            De beperkingen die men zich oplegde op het gebied van het tonen van gruwelijkheden.

4.            Bepaal uit wat voor mensen het koor bestaat. Welke groep mensen uit het verhaal van Ifigeneia zou goed als koor kunnen optreden?

Als we het stuk van Euripides gaan lezen, zullen we zien hoe jouw keuzes zich verhouden tot de zijne!

[1 slu maken + bespreken]

 

E. Lezen en bestuderen van Ifigeneia in Aulis

 

[Tekst: Euripides Ifigeneia in Aulis, vert. Koolschijn, zoals gedrukt in Eén familie, acht tragedies. Regelnummers toegevoegd, waarbij iedere regel met spreektekst = 1 regel; totaal 1917 regels.]

 

Lees nu het toneelstuk dat Euripides over het offer van Ifigeneia geschreven heeft.

Maak tijdens of na het lezen de onderstaande vragen.

[Stukken klassikaal lezen met rolverdeling is ook leuk, maar niet echt op z'n Tweede Fase]

[2 slu lezen, 2 slu maken, 1 slu nakijken; alternatief: 5 slu samen lezen en bespreken]

[Docenten die een antwoordmodel bij deze vragen willen hebben, kunnen zich wenden tot ]

 

TEKSTVRAGEN

Proloog 1-187

1         Welke relatie hebben Agamemnon en de man met wie hij in gesprek is precies met elkaar?

2         Agamemnon benijdt de oude man om zijn lage afkomst. Wat zijn volgens hem de nadelen van aanzienlijkheid? Wat zegt de oude man om Agamemnons sombere gedachten te relativeren?

3         Welke hoofdrolspeler uit de voorgeschiedenis wordt in deze samenvatting van de voorgeschiedenis die Agamemnon geeft (62 e.v.), niet bij name genoemd?

4         Teken een stamboompje waarin de afkomst van Helena en al haar broers en zussen duidelijk wordt. Het zijn er meer dan er hier in de tekst genoemd worden, dus je zult wat moeten opzoeken. Zorg dat je ook weet op welke manier Zeus met hun geboorte te maken had.

5         R.91: oude eden. Waar worden die eden geciteerd?

6         Waarom wordt Mycene de 'Cyclopenstad' genoemd? Zoek desnoods op.

 

Eerste koorlied (Parodos)

7         Uit welke woorden blijkt de identiteit van het koor?

8         Hoe zijn zij op de plaats van handeling verzeild geraakt?

9         De opsomming van generaals, manschappen en schepen doet denken aan een soortgelijke opsomming in boek 2 van de Ilias. Hier wordt van vier schepen de mythologisch geïnspireerde monumentale versiering beschreven (r. 256, 268, 275, 296). Zoek van twee van de vier uit wat het inhoudelijk verband is tussen versiering en bemanning van het schip.

 

Eerste akte (epeisodion) 331-654

10     349-350. Waarom zal Menelaos denken dat hij minstens zoveel recht heeft zijn verhaal te doen?

11     Waarom is Agamemnon volgens Menelaos in r.380-458 niet geschikt gebleken als legeraanvoerder? Noem vier redenen.

12     425-433 geeft een heel andere voorstelling van zaken dan 107-111. Hoe is het verschil te verklaren?

13     Met welke argumenten stelt Agamemnon in r.461-509 de veldtocht tegen Troje ter discussie?

14     R.558-562 maakt deel uit van een motief dat door heel het stuk loopt. Welk motief is dat en waar zagen we het eerder?

15     Wat vind je van de ommezwaai die Menelaos in dit epeisodion maakt?

16     Waardoor schiet Agamemnon weinig meer op met deze ommezwaai?

17     Wat is er opvallend aan de rol van het koor in 654?

 

Tweede koorlied (Eerste stasimon)

(Omdat het eerste en tweede couplet in het Grieks metrisch exact dezelfde opbouw hebben, worden ze traditioneel strofe en antistrofe genoemd)

18     Wat hebben de strofe en de antistrofe inhoudelijk met de nazang te maken?

19     Wat heeft heel het stasimon inhoudelijk met de hele tragedie te maken?

 

Tweede akte (epeisodion) 706-873

20     Het is ongebruikelijk dat in een tragedie twee verschillende koren optreden. Door welke kleine verandering in de tekst van het koor van Grieken kun je deze tekst ook laten doorgaan voor woorden van het 'normale' koor (waarmee je het koor van Grieken dus niet meer nodig hebt)?

21     Wijs in de ontmoeting tussen Agamemnon en Ifigeneia drie duidelijke momenten van dramatische ironie aan. Zorg dat je je keuze ook kunt toelichten.

22     Teken op basis van r. 817 e.v. een stamboompje over de afkomst van Achilles.

23     Zoek op wie Cheiron (r.830) was.

24     Is Agamemnon volgens zijn eigen woorden (872-873) wijs?

 

Derde koorlied (Tweede stasimon)

25     Zoek op wie Kassandra (879) was.

26     Wie wordt bedoeld met 'hij' in 896?

27     Wie wordt bedoeld met 'jou' in 916?
 

Derde akte (epeisodion) 925-1226

28     Na de verwarrende ontmoeting tussen Klytaimnestra en Achilles zorgt de oude man voor duidelijkheid. Hij verklapt Agamemnons plannen aan Klytaimnestra en kiest zo eigenlijk partij voor de laatste. Waarom heeft hij partij gekozen voor haar?

29     Waarom besluit Achilles om Klytaimnestra te helpen?

30     Wat vind je van de eerste concrete 'hulp' die Achilles biedt (r.1206 e.v.)?

 

Vierde koorlied (Derde stasimon)

31     Welke tegenstelling zit er strofe/antistrofe enerzijds en nazang anderzijds?

 

Vierde akte (epeisodion), eerste scéne 1289-1541

32     Welke redenen voert Klytaimnestra in haar monoloog (1340 e.v.) aan waarom Agamemnon haar nooit had mogen aandoen wat hij haar heeft aangedaan?

33     Waarom zou je regels 1375-76 en 1382 als dramatische ironie kunnen beschouwen?

34     Welke redenen voert Ifigeneia in haar monoloog (1406 e.v.) aan waarom Agamemnon haar nooit mag aandoen wat hij haar aan wil gaan doen?

35     In haar gezangen (1476 e.v., 1511 e.v.) zoekt Ifigeneia de schuld van wat er gaat gebeuren niet zozeer bij haar vader als bij andere zaken. Welke?

 

Vierde akte, tweede scéne 1542-1817

36     De ommezwaai die Ifigeneia hier maakt, wordt door Aristoteles zelf genoemd als voorbeeld van ongeloofwaardige karakterontwikkeling. Met welke woorden uit het voorafgaande zijn r.1652-53 in tegenspraak?

37     Door welke woorden van Agamemnon lijkt Ifigeneia zich vooral te hebben laten overtuigen?

38     Wat vind je van Ifigeneia's uitspraak in r. 1666-67?

 

Slotakte (exodos)

39     Waarom was het noodzakelijk de offerscène in een bodeverhaal te verpakken?

40     Vergelijk het bodeverhaal met het Romeinse fresco uit Pompeii. Wat komt overeen, wat zijn de verschillen?

41     Hoe is het te verklaren dat Artemis uiteindelijk genoegen neemt met een hinde en afziet van het offer van Ifigeneia?

 

Algemeen

42     Kies twee van de volgende personages en beschrijf de ontwikkeling in hun karakter/opstelling gedurende het toneelstuk. Wat vind je van de ontwikkeling die ze doormaken?

a.       Agamemnon    b.  Menelaos    c.Klytaimnestra   d.  Achilles     e. Ifigeneia     f. het koor

43     Lees Synopsis (H.4, par.7) / Forum (H.2, par.1.7) over Aristoteles' opvattingen over tragedie en beschrijf hoe je de volgende verschijnselen herkent in Ifigeneia in Aulis.

Bij Forum:         a.       peripetie    b.  geschikte hoofdpersoon    c.hamartia    d. Heb je zelf wel eens iets gevoeld dat op een katharsis zou kunnen lijken?

Bij Synopsis:    a.       mimesis    b.  anagnorisis    c.peripeteia   d.  eleos/fobos waarvoor?   e. geschikte hoofdpersoon     f. Heb je zelf wel eens iets gevoeld dat op een katharsis zou kunnen lijken?

44     Vind je Ifigeneia in Aulis een echte tragedie?

 

F. Creatieve/theoretische opdracht

 

Kies één van de volgende opdrachten, variërend van tamelijk theoretisch tot zeer creatief. Je mag werken in groepjes van maximaal 2, behalve bij opdracht 3.

Het resultaat van opdracht F en G samen telt als Praktisch Opdracht mee voor het Schoolexamen KCV.

 

Studielast: 5 uur

Inlever-/gereedheidsdatum: .....................

 

  1. Zoals je in de noten bij Ifigeneia hebt kunnen lezen, is de slotakte vermoedelijk niet van de hand van Euripides zelf, maar toegevoegd door degene (zijn zoon?) die er na de dood van Euripides voor gezorgd heeft dat het nog onvoltooide toneelstuk in Athene opgevoerd werd. Maar waarom zou jij dat niet beter kunnen?! Schrijf een nieuwe slotakte voor Ifigeneia. Jouw versie hoeft niet op dezelfde manier af te lopen als die in het boekje (Echte tragedieschrijvers gingen tenslotte ook redelijk vrij om met hun basismateriaal). Zorg er wel voor dat je een beetje aansluit bij de stijl van de tragedie en houd rekening met de beperkingen van het Griekse theater. Je mag in verzen, rijmende verzen of in proza schrijven.

 

  1. Agamemnon zegt het al in de proloog, en niet voor het laatst: 'Ik benijd de mensen die een ongevaarlijk leven leiden, onbekend en zonder roem'. Beroemdheden moeten tegenwoordig nog net zo op hun hoede zijn, voor roddelbladen bijvoorbeeld. Als Agamemnon en zijn familie in onze tijd geleefd hadden, hadden de Story en de Privé er vast vol mee gestaan! Schrijf een typisch roddelblad-artikel over wat er in Ifigeneia gebeurt. Pas je schrijfstijl en de opmaak aan het genre aan (Kijk bij de kapper eens zo'n blaadje in). Zorg ook voor foto's van (mensen waarvan je vindt dat ze lijken op) Agamemnon en zijn familie. Hoe echter hoe liever!

 

  1. Ook zin om eens lekker tegen iemand te schelden zoals Agamemnon en Menelaos in de eerste akte tegen elkaar doen? Of zo verbaasd te zijn als Klytaimnestra en Achilles in Akte 3? Kies een passage uit Ifigeneia (een pagina of drie) bereid met één of meer tegenspelers een voorstelling(kje) daarvan voor. Leef je in je rol in, probeer de karakters en de sfeer zo goed mogelijk te treffen. Pas de tekst waar nodig wat aan. Het resultaat is een stukje toneelspel voor de klas (of een stukje hoorspel of video, als je dat prettiger vindt en de techniek in huis hebt) met een korte schriftelijke verantwoording van de bedoelingen die je gehad hebt en de keuzes die je gemaakt hebt. De groepsgrootte is gelijk aan het aantal noodzakelijke spelers, hooguit uitgebreid met één regisseur. In dat geval leidt de regisseur het proces en kan na afloop ook alle vragen beantwoorden over de keuzes die gemaakt zijn.

 

  1. Er is, naast Ifigeneia in Aulis, nóg een Ifigeneia onder de ons overgeleverde Griekse tragedies: Ifigeneia in Tauris (of: op de Krim), ook geschreven door Euripides. Deze tragedie gaat over hoe het na haar opoffering met Ifigeneia verder ging. Benieuwd? Vraag je docent om een vertaling, lees het stuk en maak een leesverslag volgens punt 8-10 + 14 van Forum p.47  + de volgende extra vragen: Voldoet deze Ifigeneia aan de eisen die Aristoteles aan de tragedie stelde? Wat vind je zelf van Ifigeneia in Tauris als tragedie?

 

  1. De gemiddelde schouwburg-ganger van tegenwoordig weet natuurlijk veel minder van de Griekse tragedie die hij gaat bezoeken dan wij of een oude Athener. Daarom worden voor aanvang van de voorstelling vaak folders uitgedeeld waarin de noodzakelijkste achtergrondinformatie wordt gepresenteerd. Maak zo'n folder voor Ifigeneia. Wat moet de leek vooraf weten om een voorstelling van Ifigeneia te kunnen volgen? Wat moet er bekend zijn van de voorgeschiedenis en wat van de personages? En daarbij moet hij niet (nu al) afgeschrikt worden door wetenschappelijke saaiheid. Na het lezen van jouw folder kan hij niet wachten tot het gordijn opengaat! Hoe boeiender en hoe echter, hoe liever. Een voorbeeld van een andere voorstelling is in te zien bij de docent.

 

  1. Hoe krijg ik mensen naar een voorstelling van een antieke tragedie gelokt? Door een pakkend affiche natuurlijk! Ontwerp een affiche voor Ifigeneia, dat niet alleen oogverblindend en wervend is, maar ook het thema / jouw visie op het stuk (eventueel op een verborgen manier) uitdraagt. Dat laatste moet je ook toe kunnen lichten. Natuurlijk moeten titel van het stuk, naam van de theatergroep en plaats en tijd van de voorstelling erop.

 

  1. Aan het eind van Ifigeneia, is Agamemnon dik tevreden: 'Vrouw, wij zijn gezegend met ons kind, want zij verkeert nu echt onder de goden. Neem jij dit pasgeboren jong en ga naar huis. De vloot verlangt om uit te varen. Ik neem afscheid. Het zal lang duren voor ik jou, terug uit Troje, weer begroet. Het ga je goed.' Hoe Klytaimnestra zich hierbij voelt, komen we bij Euripides niet meer te weten. We lezen er wel wat over bij zijn collega Aischylos in zijn tragedie Agamemnon. Hoe reageert Klytaimnestra als Agamemnon na de Trojaanse oorlog eindelijk thuiskomt? Vraag je docent om een vertaling van Agamemnon, lees het stuk en maak een leesverslag volgens punt 8-10 + 14 van Forum p.47  + de volgende extra vraag: Wat vind je van de rol van het koor?

 

  1. In Ifigeneia komen we Orestes alleen nog tegen als klein kind. Hij heeft niet eens tekst. Jaren later zal Orestes meer van zich moeten laten horen, als hij in Athene terecht staat voor de moord op zijn moeder. Verdiep je in de familieperikelen van Orestes en zijn voorouders en schrijf een pakkende redevoering waarmee Orestes zich verdedigd kan hebben OF schrijf het pleidooi dat zijn aanklager het best gehouden kan hebben. Let op: gelijk hebben is niet genoeg, het gaat er uiteindelijk om of je ook gelijk krijgt! Het gaat dus niet alleen om de argumenten, maar ook om hoe je die presenteert en verpakt. Minimaal 600 woorden.

 

  1. Antieke verhalen hebben altijd tot de verbeelding van latere generaties gesproken. Kunstenaars hebben in alle tijden klassieke thema's als onderwerp voor hun werk gekozen. Zoek (bijv. m.b.v. internet) voorbeelden van voortleven van het offer van Ifigeneia in de kunst. Beschrijf van ieder voorbeeld hoe het zich verhoudt tot het verhaal van Ifigeneia zoals we dat bij Euripides gelezen hebben (klopt het? andere accenten?). Plaats ieder voorbeeld in de tijd waarin het gemaakt is (achtergrond van maker? stroming? Zijn bepaalde eigenaardigheden daarmee te verklaren? Maak voorzover het schilderijen e.d. betreft gebruik van p.81-92 van Forum). Vertel bij ieder voorbeeld wat je er zelf van vindt. De vereiste diepgang van je analyses is afhankelijk van de hoeveelheid en de aard van het materiaal dat je vindt. Neem daarover dan ook zo snel mogelijk contact op met je docent.

 

  1. Heb je zelf nog een veel interessanter idee om de PO mee te vullen, leg het dan voor aan de docent.

 

G. Recensie van de voorstelling

 

Schrijf een recensie van de voorstelling die we bezoeken, waarin je je persoonlijke oordeel geeft over de voorstelling. Jullie kennen het toneelstuk waarop de voorstelling (op zijn minst) gebaseerd is ondertussen goed genoeg om een gefundeerd oordeel te kunnen vellen. Let op de volgende geboden, opmerkingen en tips:

 

 

Studielast: 2 uur

Uiterste inleverdatum: ................